آشنایی با جاذبه‌های گردشگری ملایر - همدان

ملایر از شمال به شهرستان‌های همدان و تویسرکان، از غرب به نهاوند در استان همدان، از جنوب به شهرستان بروجرد در استان لرستان و از شرق به شهرستان شازند در استان مرکزی محدود است.

ملایر دارای طبیعت معتدل کوهستانی با زمستان‌های سرد و پر برف و تابستان‌های معتدل است. این شهر در ناحیه‌ای کوهستانی قرار گرفته که از دره و کوه پایه‌های زاگرس تشکیل شده‌است.

بنا بر آثار به جای مانده در همدان کنونی و گفته‌های هرودوت تاریخ‌نگار یونانی، شهر هگمتانه یا اکباتان - همدان کنونی- پایتخت کشور ماد بوده‌است. بر این اساس ملایر و نواحی نزدیک به این شهر از اهمیت خاصی برخوردار بوده‌اند.

شهرستان ملایر با توجه به قدمت تاریخی خود دارای جاذبه‌های گردشگری فراوانی است که برای آشنایی بیشتر مخاطبان به برخی از آنها اشاره شده است:

باغ سیف الدوله

یکی از قدیمی‌ترین بوستان‌های طبیعی غرب کشور بوستان سیفیه ملایر است که در شمال شرقی این شهر در دامنه کوه گرمه قرار دارد.

این باغ در مساحتی در حدود 10 هکتار بنا شده و در سال 1304 توسط سیف الدوله؛ نوه فتح‌علیشاه قاجار در زمان حکومتش بر ولایت ملایر و تویسرکان احداث شد.

مقبره سیف الدوله

این مقبره از نوع مقابر غیر مذهبی است و دارای پلان 4 ضلعی می‌باشد. 4 ضلعی گنبد دارای پیشینه دوگانه است که یک بخش آن همان آتشکده ساسانیان و یا 4 طاق است و دیگری به دوره قاجاریه وحتی بعد از آن می‌رسد.

در این مقبره علاوه بر قبر سیف الدوله قبرامیرالمؤید و نوه سیف الدوله و 7 قبر دیگر قرار دارد.

مسجد عاشورا

مسجد عاشورا در خیابانی به همین نام در محدوده مرکزی ملایر توسط حاج مهدی مهدوی ساخته شده‌است. قدمت مسجد بیش از 150 سال است.

شبستان مسجد به صورت طاق و تویزه‌ای ساخته شده و دارای ۱۳ طاق است که روی ۸ ستون آجری چهارگوش در مرکز و تعدادی نیم‌ستون در پیرامون شبستان استوار شده ‌است.

آرامگاه بابا حسین

در فاصله ۵۵ کیلومتری غرب ملایر و ۱۲ کیلومتری شرق مرکز دهستان سفید کوه (انوچ) در دامنه باغات روستای سیاه کمر، بنای برج‌مانندی خودنمایی می‌کند که به مقبره بابا حسین (یا ددحسین) معروف است.

این مکان، آرامگاه یکی از پیامبران بنی‌اسرائیل، حضرت یوشع بن نوح است که در گذشته مورد توجه یهودیان ساکن در منطقه بوده است. مقبره بابا حسین در سال ۱۳۷۹ به شماره ۲۷۱۱ در فهرست آاثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بازار قدیمی ملایر

قدمت هسته اولیه بازار ملایر به زمان شیخ الملوک؛ فرزندفتحعلی شاه قاجار می‌رسد. این بازار شامل دو راسته شمالی جنوبی وشرقی غربی است.

سبک معماری آن اصیل وسنتی است وسخت تحت تاثیرالگوهای بازار دوره صفویه وزندیه (بازاروکیل) قرارگرفته است.

بازارملایربه شیوه خطی وارگانیک ساخته شده ودارای در ورودی است. بازاراصلی در دوره شیخ الملوک بنا شده و افرادی چون مهرعلیخان وابوالقاسم خان نوردی و میرفتاح آن را گسترش داده‌اند.

کاروانسرای میرفتاح

به کاروانسرای حلاج‌ها معروف است که در غرب راسته اصلی بازار ملایر توسط دالانی با طاق ضربی به آن متصل شده و سایر کاروانسراها با آجر، خشت و ملاط گل ساخته شده است.

کاوانسرای شیخ الملوک

این کاروانسرا درشمال غربی راسته اصلی بازارتوسط شیخ الملوک ساخته شده و قدیمترین کاروانسرای بازار ملایر بوده و در حال تخریب می‌باشد.

دریاچه مصنوعی و مجتمع تفریحی کوثر

این مجموعه که درابتدای ورودی شهرستان ملایر از سمت همدان احداث شده شامل دریاچه‌ای مصنوعی به مساحت تقریبی 2 هکتار، باغ پرندگان، سکوی چشم‌انداز، آبشار، مسجدکوثر، مجموعه فرهنگی و امکانات قایق‌رانی است.

تالاب فصلی آقا گل

تالاب فصلی و طبیعی آقا گل در حد فاصل استان مرکزی وهمدان در یک کیلومتری جنوب شرقی روستای کرد خور (اسلام آباد) قرار دارد که از بخش جوکار قابل دسترسی است. آب این تالاب از حوضه رودخانه قره چای در دشت کمیجان تأ مین می‌شود.

وسعت آن در حدود 600 هکتار می‌باشد و عمق آن از 1 تا 6 متر متغیر است و در مسیر مهاجرت پرندگان شمالی که از روسیه، قفقاز و شبه جزیره اسکاندیناوی جذب این تالاب می‌شود قرار دارد که عمده آنها از اردک،غاز، فلامینگو، مرغ باران، حواصیل و... هستند.

محوطه تاریخی نوشیجان

محوطه تاریخی نوشیجان در حدود ۶۰ کیلومتری جنوب همدان و 20 کیلومتری شمال غرب ملایر بر فراز تپه‌‌ای طبیعی به ارتفاع تقریبی ۳۷ متر قرار گرفته است.

عناصر این مجموعه به عنوان نخستین الگوهای معماری ایرانی در فلات قاره ایران از منحصر به فردترین و ارزشمندترین آثار موجود در کشور محسوب می‌گردد.

این اثر تاریخی که ابتدا به صورت تپه‌ای باستانی بود از سال 1346 مورد کاوش‌های باستان‌شناسی قرار گرفت و در نتیجه 6 فصل کاوش صورت گرفته، 3 دوره تاریخی در آن شناسایی شد.

تپه گونسپان (پاتپه)

تپه گونسپان یا پاتپه، از جمله بلندترین تپه‌های باستانی ایران با ارتفاع 28 متر است و در نزدیکی ملایر در استان همدان قرار دارد.

محوطه باستانی پاتپه در مساحتی به طول 138 و عرض 95 متر بیش از 6 هزار سال قدمت داردو در 3 کیلومتری جنوب غربی شهرستان ملایر بر سر راه فرعی ملایر - بروجرد واقع است.

تپه سیاه چقا

این تپه در 25 کیلومتری ملایر قرار دارد. ارتفاع آن در حدود 12 متر است و سفال‌های سطحی آن نشان می‌دهد این مکان باستانی متعلق به هزاره اول قمری است.

تپه پری

تپه پری معروف به قلعه بلنده در مرکز روستای پیروز یا همان پری قرار دارد. این تپه در سال ۱۳۴۸ مورد کاوش باستان شناسی قرار گرفت و در آن تداومی از آثار و تدفین‌های دوره مفرغ مربوط به نیمه هزاره سوم قمری میلاد معرفی شد.

برج سامن

برج سامن در ۴۰ کیلومتری جنوب شهرستان ملایر در روستای بید کرپه وسطی قرار دارد. این برج خشتی و گلی در محله چال خانقلی شهر واقع شده‌ و قدمت آن به حدود ۷۰۰ سال قبل می‌رسد. این برج دارای حدود ۱۶ متر ارتفاع و ۴ طبقه‌است.

قلعه باستانی انوج

این قلعه در روستای انوج در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی ملایر و بر فراز تپه‌ای در داخل روستا واقع شده است. قدمت این قلعه باستانی مربوط به هزاره ششم قبل از میلاد می‌باشد.

قلعه گوراب

قلعه گوراب بنایی مرتفع در جوار روستای گوراب (جوراب) است و در 5 کیلومتری جاده ملایر به اراک قرار دارد. این قلعه دارای ارزش تاریخی بوده و متعلق به دوره ساسانیان و یا اشکانیان می‌باشد. نام گوراب به علت حمله اعراب به ایران به جوراب تغییر یافت‌.

قلعه دامون (قلعه بهرام چوبین)

دژ دیگر قلعه دامون به معنای قلعه پایین واقع در جنوب شهر ملایر است که یکی از پایگاه‌های مهم نظامی بهرام چوبین؛ سردار نامی و شورشگر خسرو پرویز ساسانی بوده است.

بهرام چوبین مدت کوتاهی هم شاهنشاه ایران شد ولی سپس بر اثر تبانی و هم‌پیمانی خسرو پرویز با سزار روم، تخت پادشاهی را در جنگی سخت بر باد داد.

قلعه سلیمان خان بوربور

قلعه سلیمان خان بوربور دارای مساحتی حدود یک هکتار است. زمان ساخت آن مشخص نیست اما از کتیبه‌های داخل روستا قدمت آن به ۱۲۸۵ قمری بر می‌گردد که مربوط به اوایل حکومت قاجار است. این قلعه دارای ۱۰ برج است که هریک از دیگری ۴۵ متر فاصله دارند.

خانه قدیمی لطفعلیان

عمارت لطفعلیان در خیابان شهید مصطفی خمینی ملایر قرار دارد. این خانه قدیمی، بخشی از یک مجموعه سکونتگاهی به یادگار مانده از دوره قاجار است.

سازنده و مالک اولیه خانه، محسن مصدقی معروف به مصدق الممالک بوده و در عصر فتحعلی شاه قاجار به واسطه خویشاوندی که با دربار داشته با بهره‌گیری از معماران زبده آن دوره اقدام به ساخت این مجموعه کرده ‌است.

خانه قدیمی منصوری

این خانه در بلوار سیف الدوله ملایر قرار دارد و متعلق به مرحوم عبدالصمد منصوری است. خانه منصوری دارای ساختمانی در حدود 2850 متر است. زیر بنای ساختمان ۴۷۰ متر و حیاط آن ۲۳۸۰ متر است.

این بنا در 2 طبقه ساخته شده که طبقه زیرین تمامأ با طاق‌های ضربی و خشتی ساخته شده‌است.خانه منصوری در سال 1380 با شماره ۴۶۹۱ به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد.

شهر زیرزمینی سامن

این مجموعه سکونتگاهی در زیر معابر اصلی و منازل مسکونی در مرکز شهر سامن واقع شده است. این اثر باستانی تماما در دل سنگ خارا (گرانیت) حفر شده و شامل معابر و تونل‌های ارتباطی است که به اتاق‌های متعددی منتهی می‌شود.

در داخل این اتاق‌ها سکوهای یکپارچه‌ای از سنگ تراشیده شده که محل قرار دادن اجساد، اشیاء و یا لوازم زندگی بوده است.

موزه ملایر

این موزه در خیابان شهید مصطفی خمینی شهر ملایر واقع است. آثار بسیار دیدنی و جالبی در این موزه وجود دارد و در بنای قدیمی عمارت لطفعلیان بنا شده است.

زیستگاه حیات وحش لشگر

این منطقه حفاظت شده در شرق و جنوب شرقی ملایر از زیستگاه‌های مهم بز کوهی، کل، قوچ، و میش به شمار می‌رود.

مساحت منطقه در حدود ۱۶ هکتار است که در میان دو رشته کوه بلند و از تپه ماهورهایی موسوم به کوه سرده و آهنگران تشکیل شده و دارای چشمه‌های دائمی و فصلی متعددی است.

یخدان میر فتاح

در حاشیه جنوبی شهر ملایر گنبدی آجری موسوم به یخچال (یخدان) وجود دارد. بانی آن میر فتاح در اواخر دوره قاجاریه است. یخ حاصل از حوضچه‌های مجاور در فصل زمستان در این یخچال ذخیره‌سازی و در فصول گرم سال استفاده می‌شده است.

ارتفاع گنبد از سطح زمین‌های اطراف ۱۲ متر و مصالح به کار رفته در بنای ترکیبی از سنگ، آجر و خشت خام است.

• برخی دیگر از جاذبه‌های گردشگری ملایر عبارتند از: سد کلان، پارک بانوان ملایر، پارک ترافیک کوهسار، بام ملایر، حمام قدیمی روستای علمدار و ... .

سوغات ملایر

از جمله سوغات ملایر می توان به انگور، کشمش سبزه، شیره، خشکبار، بادام، گردو، عسل، باسلق و ... اشاره کرد.